Tiểu sử Bùi Đắc Tuyên – Cuộc đời của Bùi Đắc Tuyên

Bùi Đắc Tuyên

Bùi Đắc Tuyên ((裴得宣), ? – 1795), còn có tên là Bùi Đắc Kế, là Thái sÆ° dưới triều vua Cảnh Thịnh trong lịch sá»­ Việt Nam.

Bạn đang xem: Tiểu sử Bùi Đắc Tuyên – Cuộc đời của Bùi Đắc Tuyên

Thân thế

Ông là người ở thôn Xuân Hoà, xã Bình Phú, huyện Tuy Viễn (Bình Khê), phủ Quy Nhơn (nay thuộc huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định).

Cha ông là Bùi Đắc Lương, một cự phú thôn Xuân Hòa. Bùi Đắc Lương Lương có ba người con trai là Bùi Đắc Chí, Bùi Đắc Trung và Bùi Đắc Tuyên cùng hai con gái là Bùi Thị Loan, Bùi Thị Nhạn .

Ngoại thích

Tuy ít học, nhưng nhờ thế em gái Bùi Thị Nhạn là Hoàng hậu của vua Quang Trung, cháu ruột Nguyễn Quang Toản được lập làm Thái tử mà Bùi Đắc Tuyên được làm Thị Lang bộ Lễ và được phép vào ra nơi cung cấm.

Năm 1792, vua Quang Trung mất, nhường ngôi lại cho con là Quang Toản (Cảnh Thịnh). Dưới triều vua mới, Đắc Tuyên được cử làm Thái sư, nhờ trước đây ông thường bày nhiều trò chơi để mua lòng Quang Toản. Ở ngôi cao, Đắc Tuyên thường hay chuyên quyền độc đoán, cho nên trong hàng ngũ tướng sĩ Tây Sơn, có nhiều người bất bình với ông.

Theo sách Nhà Tây SÆ¡n thì trong cung đã có Bùi Thái hậu, nÆ¡i triều lại có lắm đại thần nghiêng theo chiều gió, nhÆ° Ngô Văn Sở, Phạm Công HÆ°ng… nên thế lá»±c của Thái sÆ° Tuyên rất vững. Đắc Tuyên mỗi ngày mỗi thêm lộng hành. Những quan nào theo Đắc Tuyên thì được Æ°u đãi, những quan nào ra mặt chống thì bị hại, những người nào có ý chống thì bị đẩy ra làm quan xa, nhÆ°:

• Võ Văn Cao, người Phú Yên, làm Quốc Tá»­ Giám trá»±c giảng, được thăng Thái tá»­ Trung doãn đời Quang Trung. Tính cÆ°Æ¡ng trá»±c, không chịu nổi thái độ và hành vi của Đắc Tuyên, nhân về cÆ° tang cha mẹ, ở nhà cày ruộng. Võ Văn Cao có làm nhiều bài thÆ¡ chê Đắc Tuyên là gian thần, nên Thái sÆ° Tuyên rất giận. Khi Võ Cao chết, Đắc Tuyên bảo là giả chết bắt phá quan tài ra xem, Trần Quang Diệu, Võ Văn DÅ©ng phải can thiệp mới được miễn.
• Trần Long Vỹ, người Hoài Ân, làm Thị lang bộ Lễ, cùng Đắc Tuyên là bạn đồng sá»± triều Quang Trung. Nhân lúc cao hứng làm một bài thÆ¡ Nôm (Huề Mầm Thăng Huề Thượng), ngụ ý châm biếm Ðắc Tuyên, nên bị Thái sÆ° Tuyên tìm cớ cách chức.
• Ðinh SÄ© An, người Bình Khê, thi đậu khoa Minh Kinh, được bổ vào Nội các làm Hàn lâm viện Ðãi chiếu. Vì thường qua lại cùng Trần Long Vỹ nên cÅ©ng bị Thái sÆ° Tuyên ghét đuổi về nhà.

Bởi vậy, những người trước kia theo Đắc Tuyên nhÆ° Ngô Văn Sở, Lê Văn HÆ°ng… cÅ©ng không chịu nổi hành vi của Thái sÆ° Tuyên. Nhiều khi họ tỏ thái độ bất bình, bị Đắc Tuyên tìm cÆ¡ hội trừ khá»­.

Cái chết

Nhân Lê Văn Hưng, một trong Tây Sơn thất hổ tướng, sau khi thắng trận ở Phú Yên, giao thành cho Nguyễn Quang Huy giữ, đem quân về Phú Xuân. Thái sư Tuyên bắt tội là không thỉnh mệnh trước, tỏ ý muốn làm phản, tâu vua chém đầu răn chúng. Vua Cảnh Thịnh nghe lời. Đại tư mã Ngô Văn Sở can, nhưng không được. Quan Phụ chính Trần Văn Kỷ can thiệp, Đắc Tuyên nổi giận giáng chức, đày ra coi trạm Hoàng giang. Sau đó Thái sư Tuyên lại sai Ngô Văn Sở ra Bắc Hà thay cho Đại đô đốc Võ Văn Dũng và gọi ông này về Phú Xuân. Võ Văn Dũng về đến Hoàng giang thì gặp Trần Văn Kỷ. Trần Văn Kỷ khuyên Võ Văn Dũng nên sớm trừ Đắc Tuyên kẻo bất lợi cho xã tắc và bản thân.

Võ Văn Dũng vốn tin và trọng Trần Văn Kỷ, liền nghe theo. Vì vậy, đến Phú Xuân, Dũng không vào triều, mà lại mật cho mời Thái úy Phạm Công Hưng và Thái bảo Nguyễn Văn Huấn tới bàn mưu giết Ðắc Tuyên. Nhận thấy rõ lòng dạ Ðắc Tuyên, hai viên tướng trên hưởng ứng ngay. Ðêm đến, cả ba viên tướng trên kéo quân vây dinh Thái sư ở chùa Thiền Lâm (nơi phía Nam sông Hương, Huế) . Chẳng ngờ đêm ấy Đắc Tuyên có việc ngủ trong cung vua. Quân nổi dậy liền vây luôn cả cung và đòi vua Cảnh Thịnh phải đưa Thái sư Tuyên ra. Không thể cản ngăn được, nhà vua buộc phải bắt Đắc Tuyên giao nộp.

Hạ ngục Đắc Tuyên xong, Võ Văn Dũng liền cho Nguyễn Văn Huấn vào Quy Nhơn bắt con Đắc Tuyên là Bùi Ðắc Trụ đang giữ việc quân ở nơi ấy, một mặt giả chiếu ra Bắc Hà bắt luôn Ngô Văn Sở. Giải hết về Phú Xuân xong, Võ Văn Dũng phao cho cha con Đắc Tuyên và Ngô Văn Sở, tội mưu phản, đem đóng cũi nhốt rồi dìm xuống sông Hương cho đến chết (1795).

Đề cập đến vụ việc này, sách Hoàng Lê nhất thống chí kể:

“(Võ Văn) DÅ©ng đến nhà trạm Hoàng Giang, gặp trung thÆ° lệnh là Trần Văn Ká»· phạm tội bị đày ở đó. DÅ©ng cùng ngủ đêm với Ká»·, Ká»· bèn nói với DÅ©ng rằng: “Quan thái sÆ° (chỉ Đắc Tuyên) chức vị đã cao tột bá»±c, trong tay nắm quyền làm oai làm phúc, lại đẩy ông ra ngoài, nếu có sá»± chẳng lợi cho nhà nước, các ông phỏng còn giữ được đầu chăng? Bây giờ chẳng sớm liệu đi, sau này ăn năn sao kịp?”. DÅ©ng vốn tin và trọng Văn Ká»·, bèn cho lời Ká»· là phải. Hôm sau, DÅ©ng đem quân bản bộ gấp đường quay về, hợp mÆ°u với Thái bảo Hóa , bắt phe đảng Đắc Tuyên bỏ ngục; lại sai người vào Quy NhÆ¡n bắt Đắc Trụ và sai Đô đốc Hài ra thành Thăng Long lập mẹo bắt Ngô Văn Sở đưa về, rồi thêu dệt thành tội trạng làm phản mà đem dìm xuống nước cho chết hết. Quang Toản không thể ngăn chặn nổi, đành chỉ khóc lóc mà thôi.

Theo các giáo sĩ phương Tây có mặt tại Việt Nam đương thời thì Bùi Đắc Tuyên chết không những do chuyên quyền mà còn do có ý đồ lật đổ vua Cảnh Thịnh, thanh trừng các công thần Tây Sơn và đưa con mình là Bùi Đắc Trụ lên làm vua, lập Ngô Văn Sở làm chúa .

Luận bàn

PGS-TS Đỗ Bang viết:

Mọi quyền hành đều giao cho Thái sÆ° Bùi Đắc Tuyên, là cậu của vua trẻ: Cảnh Thịnh. Đắc Tuyên cố tìm cách tạo vây cánh, dần đi vào con đường lộng quyền, khống chế cả triều đình, lấn át nhà vua trẻ, làm triều đình Cảnh Thịnh mất uy tín ngay từ đầu. Những điểm yếu của triều Tây SÆ¡n ngày càng bị khoét sâu, triều thần chia bè cánh nghi kỵ lẫn nhau, nên lại càng phân hóa nghiêm trọng. Cảnh Thịnh hoàn toàn bất lá»±c trong việc sắp xếp mọi bất hòa nói trên…Đó là (một trong những) mối nguy cÆ¡ làm sụp đổ nhanh chóng triều đại Tây SÆ¡n.

Xem thêm

• Nguyễn Quang Toản
• Trần Văn Ká»·
• Võ Văn DÅ©ng
• Ngô Văn Sở
• Lê Văn HÆ°ng (tướng Tây SÆ¡n)

Sách tham khảo

• Phạm Văn SÆ¡n, Việt sá»­ tân biên (Quyển 4). Tủ sách sá»­ học Việt Nam, 1961.
• Ngô gia văn phái, Hoàng Lê nhất thống chí (quyển 2). Nhà xuất bản Văn học, 1984.
• Quách Tấn & Quách Giao, Nhà Tây SÆ¡n. Bảo tàng Quang Trung xuất bản, 2002.
• Nguyễn Q. Thắng & Nguyễn Bá Thế, Từ điển nhân vật lịch sá»­ Việt Nam, Nhà xuất bản KHXH, 1992.
• Nhiều tác giả (1986), Danh nhân Bình Trị Thiên, Nhà xuất bản Thuận Hóa.

Chú thích

1. ^ Bùi Thị Nhạn, giỏi văn lẫn võ. Bà là cô nữ tướng Bùi Thị Xuân. Bà sinh được ba trai và hai gái (một gái gả cho Phò mã Nguyễn Văn Trị). Ba con trai là Nguyễn Quang Toản, Nguyễn Quang Thiệu, Nguyễn Quang Khanh. Bà tự sát ngày 16 tháng 6 năm Nhâm Tuất (1802) sau khi Bắc Thành mất vào tay Gia Long. Xem thêm: [1]
2. ^ Bùi Ðắc Tuyên không làm việc tại kinh thành Phú Xuân mà lại đem bộ hạ trú đóng tại chùa Thiền Lâm. Theo [2] bá quan văn võ kể cả vua Quang Toản muốn trình việc gì với Bùi Đắc Tuyên thì phải thân hành lên chùa vào ban đêm vì ban ngày quan thái sư bận đánh bạc và ngủ.
3. ^ sách Nhà Tây Sơn ghi là Thái bảo Nguyễn Văn Huấn.
4. ^ Ngô gia văn phái, Hoàng Lê nhất thống chí, tr. 221.
5. ^ Dẫn lại theo Đỗ Bang, Trần Văn Kỷ, in trong Danh nhân Bình Trị Thiên, tr 92
6. ^ Đỗ Bang, Trần Văn Kỷ, in trong Danh nhân Bình Trị Thiên, tập I, tr. 89, 90.

(Nguồn: Wikipedia)

Đăng bởi: Trường Tiểu Học Tiên Phương

Chuyên mục: Tiểu sử