Tiểu sử Lê Bang CÆ¡ – Cuộc đời của Lê Bang CÆ¡
Mục lục
Lê Bang Cơ
Lê Nhân Tông (chữ Hán: é»ä»å®, 9 tháng 5 nÄm 1441 â 3 tháng 10 nÄm 1459), là vá» hoà ng Äế thứ ba của nhà Háºu Lê trong lá»ch sá» Viá»t Nam, trá» vì trong vòng 17 nÄm, từ nÄm 1442 sau khi Lê Thái Tông qua Äá»i Äến khi bá» Lê Nghi Dân ám sát và o nÄm 1459.
Lê Nhân Tông lên ngôi lúc má»i 1 tuá»i, nên trong 10 nÄm Äầu thá»i ông, mẹ ông là thái háºu Nguyá» n Thá» Anh nắm quyá»n trá» nÆ°á»c. Nhà vua nhá» sá»± giúp sức của thái háºu và các công thần Äã giữ Äược sá»± yên á»n trong nÆ°á»c. á» phÃa Nam, nÄm 1444-45, Chiêm Thà nh hai lần ÄÆ°a quân xâm lấn Hoá châu. NÄm 1446, triá»u Äình sai Lê Khả, Lê Thụ, Lê Khắc Phục Äem Äại quân chinh phạt Äất Chiêm, Äánh bại và bắt vua Chiêm Bà Cai. Nhà Lê còn sáp nháºp xứ Bá»n Man và o Äại Viá»t nÄm 1448.
NÄm 1452, Lê Nhân Tông bắt Äầu tá»± coi chÃnh sá»±. Ãng Äã truy tặng cho các công thần khai quá»c của triá»u Háºu Lê, ban ruá»ng Äất cho háºu duá» của há» và tÄng lÆ°Æ¡ng cho quan lại, vÆ°Æ¡ng hầu. NÄm 1459, anh khác mẹ ông là Lê Nghi Dân là m binh biến giết Nhân Tông và thái háºu. Sá» sách mô tả Nhân Tông là vá» hoà ng Äế Äức Äá», coi trá»ng Nho há»c, không Äam mê tá»u sắc, và biết nghe can gián. Cái chết sá»m của ông Äã khiến cho quan lại “nuá»t háºn ngáºm Äau“, và thần dân “nhÆ° mất cha mất mẹ”.
Bạn đang xem: Tiểu sử Lê Bang CÆ¡ – Cuộc đời của Lê Bang CÆ¡
Thân thế
Lê Nhân Tông có tên tháºt là Lê Bang CÆ¡ (é»é¦åº), tên dùng trong các vÄn kiá»n ngoại giao vá»i nhà Minh là Lê Tuấn (é»æ¿¬). Ãng sinh và o ngà y 9 tháng 5 âm lá»ch nÄm 1441, là con trai thứ ba của Lê Thái Tông, mẹ là Tuyên Từ VÄn hoà ng háºu Nguyá» n thá», ngÆ°á»i là ng Bá» Vá» huyá»n Äông SÆ¡n, Thanh Hóa. Theo phá»ng Äoán của các tác giả thế ká»· 21 là Phạm Duy Kha, Lã Duy Lan, Äinh Công VÄ©, Lê Bang CÆ¡ không phải là con Äẻ của Thái Tông, do Nguyá» n Thá» Anh Äã mang thai ông vá»i Lê Bang SÆ¡n trÆ°á»c khi và o cung.
TrÆ°á»c khi Bang CÆ¡ ra Äá»i, Lê Thái Tông má»i gần 20 tuá»i Äã có hai ngÆ°á»i con trai: DÆ°Æ¡ng Chiêu nghi sinh ra Lá» Äức hầu Nghi Dân; Bùi Quý nhân sinh ra Cung vÆ°Æ¡ng Lê Khắc XÆ°Æ¡ng. Không lâu sau, và o nÄm 1442, Ngô Tiá»p dÆ° sinh ra Lê TÆ° Thà nh, là con trai út trong tá»ng sá» 4 ngÆ°á»i con trai của Lê Thái Tông.
Äầu nÄm 1441, vua Thái Tông láºp Nghi Dân là m thái tá». Theo Äại Viá»t Sá» ký Toà n thÆ°, sau viá»c nà y DÆ°Æ¡ng Thá» Bà cà ng trá» nên kiêu ngạo, há»n xược. Thái Tông giáºn, bèn giáng Thá» Bà xuá»ng là m Chiêu nghi, và phế ngôi thái tá» của Nghi Dân. Ngà y 16 tháng 11 âm lá»ch nÄm 1441,nhà vua láºp Lê Bang CÆ¡ là m Hoà ng thái tá», giáng Nghi Dân là m Lạng SÆ¡n vÆ°Æ¡ng (è«å±±ç) và phong Khắc XÆ°Æ¡ng là m Tân Bình vÆ°Æ¡ng (æ°å¹³ç) . Trong chiếu phong Thái tá» có viết:
| â | Äặt Thái tá» Äá» vững gá»c rá» , láºp con ÄÃch Äá» chÃnh danh pháºn. Äó là mÆ°u xa của xã tắc, kế lá»n của quá»c gia. Hoà ng tá» Bang CÆ¡ thá» chất và ng ngá»c, tÆ° thái anh minh, vừa có uy vá»ng của má»t báºc quân vÆ°Æ¡ng, lại Äúng danh pháºn là con ÄÃch tôn quý. Váºy sai Nháºp ná»i Äại Äô Äá»c Lê Liá»t mang sắc má»nh láºp là m Hoà ng thái tá». | â |
NÄm 1442, Lê Thái Tông Äi tuần miá»n Äông, rá»i Äá»t ngá»t qua Äá»i á» vÆ°á»n Vải, huyá»n Gia Äá»nh. Ngà y 12 tháng 8 nÄm lá»ch nÄm 1442, các Äại thần Trá»nh Khả, Lê Thụ, Nguyá» n XÃ, Lê Liá»t, Lê Bôi láºp Lê Bang CÆ¡ (2 tuá»i) lên ngôi Hoà ng Äế, Äá»i niên hiá»u là Thái Hòa (大å), sá» gá»i là Lê Nhân Tông. Tháng 6 âm lá»ch nÄm 1443, triá»u Äình lấy ngà y sinh của Nhân Tông là m Hiến Thiên Thánh Tiết .
Cai trá»
Thái háºu nhiếp chÃnh
Lúc Äó ông má»i lên 1 tuá»i, Thần phi Nguyá» n Thá» Anh Äược tôn là m Hoà ng thái háºu, buông rèm nghe chÃnh sá»±. Hoà ng thái háºu dùng phép sẵn có từ Äá»i trÆ°á»c, Äược các huân há»±u Äại thần phò tá nên trong khoảng hÆ¡n 10 nÄm, nÆ°á»c Äại Viá»t bình yên. Ngà y 2 tháng 2 âm lá»ch nÄm 1443, thái háºu thay mặt Nhân Tông ban chiếu:
| â | Má»i rá»i trá»i hiá»n Äiá»m tai biến nhÆ° sao sa, Äá»ng Äất. Trẫm rất lo sợ, suy nghÄ© nguyên nhân tai biến, không biết bá»i Äâu. Có phải vì trẫm má»i cầm quyá»n, chÆ°a biết giảm nhẹ lao dá»ch thuế khóa, có Äiá»u không lợi cho dân không? Hay là phụ quá»c Äại thần Äiá»u hòa trái lẽ nên khà âm dÆ°Æ¡ng không hà i hòa mà Äến thế chÄng? Hay là viá»c ngục tụng không công bằng, há»i lá» công khai, xỠán còn nhiá»u oan uá»ng mà Äến ná»i thế chÄng? Hay là chức thú lá»nh chÆ°a Äược ngÆ°á»i giá»i, là m bừa trái phép, nhiá» u hại dân chúng mà Äến ná»i thế chÄng? Hay là bá»n cung nữ oán há»n chÆ°a thả chúng ra nên hại tá»i hòa khà mà Äến ná»i thế chÄng? Có phải là bá»n gièm pha âm mÆ°u xảo quyá»t, Äá» công thần chá»u oan khuất chÆ°a Äược rá»a oan mà Äến ná»i thế chÄng? Hay là vì bà y viá»c thá» má»c, xây dá»±ng cung Äiá»n chÄng? Kẻ tiá»u nhân Äược tiến dùng, còn ngÆ°á»i quân tá» phải lui ẩn chÄng? ÄÆ°á»ng nói nÄng bá»t kÃn mà ơn trên bá» che lấp chÄng. Bá»n phi tần lá»ng hà nh mà cá»a sau bá» ngá» chÄng. Lá»nh cho khắp quan lại, quân dân, Äá»u phải hết lòng bà y tá» những Äiá»u có thá» xoay Äược lòng trá»i, dáºp hết tai biến, hãy thẳng thắn nói ra, chá» nên ẩn giấu, Äá» giúp trẫm sá»a những Äiá»u thiếu sót. | â |
Tháng 5 âm lá»ch nÄm 1444, vua Chiêm Thà nh là Ma Ha Bà Cai dẫn quân và o Äánh Hóa Châu. Triá»u Äình cá» Nháºp ná»i kiá»m hiá»u thái bảo Lê Bôi, Tá»ng quản Lê Khả mang 10 vạn quân Äánh bại Chiêm Thà nh. Äến tháng 4 âm lá»ch nÄm 1445, quân Chiêm Äánh và o thà nh An Dung của Hóa Châu, nhÆ°ng cÅ©ng bá» thua. Mùa xuân nÄm 1446, thái háºu thấy Chiêm Thà nh nhiá»u lần “dá»c quân cả nÆ°á»c và o cÆ°á»p”, nên sai Lê Khả cùng Bình chÆ°Æ¡ng Lê Thụ, Thiếu phó Lê Khắc Phục dẫn 60 vạn quân chinh phạt Chiêm Thà nh. Äá»ng thá»i triá»u Äình cá» Äá»ng tri Thẩm hình viá»n sá»± Trình Chân, Chuyá»n váºn sứ huyá»n Thanh Oai Nguyá» n Äình Mỹ sang nÆ°á»c Minh báo viá»c Chiêm Thà nh lấn cÆ°á»p. Trên mặt tráºn, quân Äại Viá»t liên tiếp thắng lợi, Äánh chiếm quá»c Äô Äá» Bà n, bắt sá»ng Bà Cai cùng nhiá»u tÆ°á»ng tá, thủ lÄ©nh bá» tá»c, cung nữ và khà giá»i Äem vá» Äông Kinh. Cháu gá»i Bà Cai bằng cáºu là Ma Ha Quý Lai sai các bá»i thần Chế Cữu, Ma Thúc và Bà Bá» dâng biá»u xin thần phục Äại Viá»t, Äược láºp là m vua má»i của Chiêm. Sau nà y Minh Anh Tông Äã hạ chiếu Äòi Lê Nhân Tông thả Bà Cai vá» nÆ°á»c, nhÆ°ng nhà Lê phá»t lá».
Tháng 7 âm lá»ch nÄm 1448, nÆ°á»c Bá»n Man (çè ») dâng 2 con voi, xin ná»i thuá»c và o Äại Viá»t. Thái háºu và Nhân Tông sáp nháºp Bá»n Man, Äá»i là m châu Quy Hợp (æ¸å).
Cuá»i nÄm 1448, Nhân Tông và thái háºu má» khoa thi Há»i tuyá»n nhân tà i là m quan. Khoa nà y có hÆ¡n 750 sÄ© tá» tham gia, trong Äó 27 ngÆ°á»i Äược chấm Äá». Sau Äó triá»u Äình tiếp tục cho thi Äình; nhà vua ra Äiá»n Táºp Hiá»n, ban Äá» vÄn sách há»i vá» lá» nhạc, hà nh chÃnh, cuá»i cùng chá»n Äược 3 Äá» nhất giáp tiến sÄ© cáºp Äá» (Nguyá» n Nghiêu TÆ°, Trá»nh Thiết TrÆ°á»ng và Chu Thiêm Uy), 12 Äá» nhá» giáp tiến sÄ© xuất thân và 12 Äá» tam giáp Äá»ng tiến sÄ© xuất thân.
NÄm 1449, nhà vua Äá»nh lại phép thi lại Äiá»n. TrÆ°á»c Äấy ngÆ°á»i thi lại Äiá»n chá» cần thi ám tả, viết và toán, ai thi trúng sẽ Äược tuyá»n và o các cục. Äến thá»i Nhân Tông, các Äại thần thấy thá» lá» nà y khiến quá nhiá»u ngÆ°á»i thi Äá», nên quy Äá»nh “cho thi ám tả và nghÄ©a của bản kinh và Tứ thÆ° má»i thứ má»t bà i, cho Äá» thi trái vá»i những Äiá»u Äã há»c”; do váºy, kỳ thi lại Äiá»n nÄm 1449 chá» có 85 ngÆ°á»i thi Äá». Từ Äây bắt Äầu lá» thi lại Äiá»n bằng ám tả và Tứ thÆ°, NgÅ© kinh.
Tháng 2 âm lá»ch nÄm 1449, Nhân Tông và thái háºu sai TÆ° khấu Lê Khắc Phục Äôn Äá»c cục Bách tác và các quân vá» Thiên Quan, Tứ sÆ°Æ¡ng phá»i hợp vá»i quân dân trấn Thái Nguyên Äà o sông Bình Lá» dà i 25.000 trượng, trải từ Lãnh Kinh (gần Äáp Cầu, tá»nh Hà Bắc ngà y nay) tá»i cầu Phù Lá» (nay thuá»c huyá»n Sóc SÆ¡n, Hà Ná»i), mang lại thuáºn lợi cho viá»c giao thông váºn tải.
Tháng 3 âm lá»ch nÄm 1449, vua Chiêm Quý Lai bá» em là Quý Do cÆ°á»p ngôi. Quý Do sai sứ sang triá»u cá»ng Äại Viá»t, nhÆ°ng vua Nhân Tông từ chá»i không tiếp nháºn lá» váºt và phán: “Tôi giết vua, em giết anh là tá»i Äại ác xÆ°a nay, trẫm không nháºn Äá» dâng”. Sau khi buá»c sứ phải mang trả lại lá» váºt vá» Chiêm, Nhân Tông truyá»n lá»nh cho Äá»ng tri hữu tri sá»± Nguyá» n Hữu Quang, Äiá»n trung thá» ngá»± sá» Trình Ngá»± Äem thÆ° sang Chiêm Thà nh, vá»i ná»i dung nhÆ° sau: “Sá»± thá»±c của các ngÆ°Æ¡i nhÆ° thế nà o thì phải sang trình bà y cho rõ” .
Tháng 7 âm lá»ch nÄm 1449, vua Nhân Tông Äá»i tên, chia lại má»t sá» hiá»u quân: quân Há»a Äá»ng Äược Äá»i là m quân Thần lôi và Thần Äiá»n; quân Thiá»n trạo Äá»i là m các quân Hải há»ng, Hải mã, Hải kinh, Hải thu; hiá»u quân Bát náo Äá»i là m quân Hải cá»t.
Tháng 11 âm lá»ch nÄm 1449, triá»u Äình ban hà nh 14 Äiá»u luáºt vá» Äiá»n sản, ÄÆ°a và o bá» hình luáºt.
Ngà y 26 tháng 7 âm lá»ch nÄm 1451, thái háºu xá» tá» Thái úy Lê Khả và TÆ° khấu Lê Khắc Phục, ngÆ°á»i ÄÆ°Æ¡ng thá»i cho rằng hai ngÆ°á»i bá» oan.
ÄÃch thân chấp chÃnh
Tháng 11 âm lá»ch nÄm 1453, Hoà ng Äế lên 12 tuá»i, có thá» tá»± coi chÃnh sá»±, Thái háºu trả lại quyá»n chÃnh cho Hoà ng Äế rá»i lui vá» á» cung riêng. Khi tá»± mình ra coi chÃnh sá»±, Hoà ng Äế xuá»ng lá»nh Äại xá, và Äá»i niên hiá»u là Diên Ninh (延寧). NÄm 1454 trá» thà nh nÄm Diên Ninh thứ nhất.
NÄm Quý Hợi (1455), vua Lê Nhân Tông sai Phan Phu Tiên soạn Äại Viá»t sá» ký tục biên, viết tiếp quyá»n thá»i Trần từ Trần Thái Tông cho Äến khi khá»i nghÄ©a Lam SÆ¡n toà n thắng.
Lê Nhân Tông tá» ra Äá» lượng vá»i các công thần khai quá»c có tá»i bá» xá» tá» trÆ°á»c Äây, từ thá»i Lê Thái Tá», Lê Thái Tông Äến khi Nguyá» n Thái háºu chấp chÃnh. Ngay khi ra cầm chÃnh sá»±, ông ra nhiá»u chiếu chá» biá»u dÆ°Æ¡ng công lao của há», hoặc trả lại của cải, ruá»ng Äất cho con cháu há». Ãng khôi phục lại quan tÆ°á»c và ban cho con cháu Trá»nh Khả (bá» xá» tá» nÄm 1451) 100 mẫu ruá»ng; cấp 100 mẫu ruá»ng cho con cháu Lê Sát và Lê Ngân (bá» xá» tá» nÄm 1437); trả lại Äiá»n sản trÆ°á»c Äây cho con cháu Phạm VÄn Xảo (bá» xá» tá» nÄm 1430) và Trần Nguyên Hãn (bá» xá» tá» nÄm 1429). Ãng biá»u dÆ°Æ¡ng công lao sá»± nghiá»p của Nguyá» n Trãi (bá» xá» tá» nÄm 1442): Nguyá» n Trãi là ngÆ°á»i trung thà nh giúp Äức Thái Tá» dẹp yên giặc loạn, giúp Äức Thái Tông sá»a sang thái bình. VÄn chÆ°Æ¡ng và Äức nghiá»p của Nguyá» n Trãi, các danh tÆ°á»ng của bản triá»u không ai sánh bằng. Tuy nhiên, ông vẫn chÆ°a minh oan cho Nguyá» n Trãi, Äiá»u mà Lê Thánh Tông Äã là m sau nà y.
Trong các nÄm 1452, 1458, vua Nhân Tông tá» chức thi Há»i, nhÆ°ng không thi Äình nhÆ° á» nÄm 1448.
Ngoà i ra, Nhân Tông cÅ©ng ban hà nh nhiá»u chá» dụ khuyến khÃch nông nghiá»p, miá» n giảm thuế khá, cÄn dặn các quan trấn, lá», phủ, huyá»n phải “phải bảo dân gắng sức là m ruá»ng, xỠán phải cho công bằng, nếu có trá»m cÆ°á»p, phải hết lòng lùng bắt”, quan coi lÄng tẩm á» Tây Kinh là m má»i viá»c “phải thà nh kÃnh, tinh khiết nhÆ° ngả cây, chặt che, kiếm củi”, và cứu giúp những kẻ không vợ, góa chá»ng, má» côi, cô ÄÆ¡n và biá»u dÆ°Æ¡ng những ngÆ°á»i chá»ng nghÄ©a khÃ, ngÆ°á»i vợ trinh tiết.
Theo phá»ng Äoán của má»t sá» sá» gia hiá»n Äại, Äiá»u Äó liên quan tá»i ná»i oan khuất của Nguyá» n Trãi trong vụ án Lá» Chi Viên mà chÃnh Nguyá» n Thái háºu là thủ phạm sát hại Thái Tông Äá» giấu thân thế của ông; lá»i dá» nghá» của má»i ngÆ°á»i ngà y cà ng nhiá»u khiến ông phần nà o nháºn ra thân thế của mình. Bản thân Nhân Tông cÅ©ng á» và o thế khó xá» khi phải phân biá»t Äúng sai rà nh mạch.
Cái chết
Từ khi bá» mất ngôi thái tá», Lạng SÆ¡n vÆ°Æ¡ng Lê Nghi Dân vẫn thÆ°á»ng có lòng oán háºn và muá»n Äoạt ngôi của Nhân Tông. Các tác giả Phạm Duy Kha, Lã Duy Lan, Äinh Công VÄ© phá»ng Äoán rằng ngà y cà ng có nhiá»u ngÆ°á»i dá» nghá» vá» nguá»n gá»c của Nhân Tông nên cà ng thúc Äẩy Nghi Dân ná»i loạn. Theo Äại Viá»t thông sá», Nhân Tông nghÄ© Nghi Dân là anh ruá»t nên không có ý Äá» phòng gì cả. Äại Viá»t Sá» Ký Toà n ThÆ° còn chép rằng, ngà y 3 tháng 1 âm lá»ch nÄm 1456, nhà vua Äã má»i Nghi Dân cùng Än yến tiá»c.
Ngà y 3 tháng 10 nÄm Ká»· Mão (tức 28 tháng 10 nÄm 1459), Nghi Dân Äang Äêm cùng các thủ hạ bắc thang và o táºn trong cung cấm giết Nhân Tông. Hôm sau Hoà ng thái háºu cÅ©ng bá» hại. Khi Äó ông má»i 18 tuá»i, trá» vì Äược 17 nÄm. Theo ghi chép của Äại Viá»t sá» ký toà n thÆ°: ….Bấy giá», Lê Äắc Ninh là Äô chá» huy giữ cấm binh ÄÆ°Æ¡ng phiên trá»±c, Äã không chá»u dẫn quân ra trÆ°á»c ngÄn giữ, lại Äem giúp kẻ phản nghá»ch. Cho nên Nghi Dân má»i tiếm Äoạt Äược ngôi báu, mà các quan vÄn võ phải nuá»t háºn ngáºm Äau, trÄm há» bá»n phÆ°Æ¡ng nhÆ° mất cha mất mẹ .
Khi biết Nghi Dân sẽ là m Äảo chÃnh, Ná»i nhân thá» thái háºu phó chÆ°á»ng Äà o Biá»u Äã giả mạo là m Lê Nhân Tông, khoác hoà ng bà o và lên long sà ng mà nằm. Không may, Nghi Dân biết Äược, nên cÅ©ng giết Äà o Biá»u luôn.
Nghi Dân tá»± xÆ°ng là m Hoà ng Äế, ban chiếu: “Trẫm là con trÆ°á»ng của Thái Tông VÄn Hoà ng Äế, trÆ°á»c Äây Äã Äược giữ ngôi chÃnh á» Äông cung. Chẳng may Tiên Äế Äi tuần miá»n Äông, bá»ng bÄng á» bên ngoà i. Nguyá» n Thái háºu muá»n giữ vững quyá»n vá», ngầm sai ná»i quan Tạ Thanh dá»±ng Bang CÆ¡ là m Äế, bắt Trẫm là m phiên vÆ°Æ¡ng. Sau Tạ Thanh tiết lá» viá»c ấy, lây Äến cả Thái úy Trá»nh Khả và TÆ° không Trá»nh Khắc Phục, Thái háºu bắt giết cả Äi Äá» diá»t hết ngÆ°á»i nói ra. Cho nên từ Äó Äến giá», hạn hán sâu bá»nh liên tiếp xảy ra, tai dá» luôn luôn xuất hiá»n, Äói kém trà n lan, trÄm há» cùng khá»n. Diên Ninh tá»± biết mình không phải là con của tiên Äế, hÆ¡n nữa lòng ngÆ°á»i ly tán, nên ngà y má»ng 3, tháng 10 nÄm nay, Äã ra lá»nh cho Trẫm lên thay ngôi báu. Trẫm nhá» ngÆ°á»i trông xuá»ng, tá» tông phù há», cùng các vÆ°Æ¡ng, Äại thần, các quan vÄn võ trong ngoà i Äá»ng lòng suy tôn, xin trẫm nên ná»i Äại thá»ng, hai ba lần khuyên má»i, trẫm bất Äắc dÄ© Äã lên ngôi và o ngà y má»ng 7, tháng 10 nÄm nay, Äá»i niên hiá»u là Thiên HÆ°ng” . Nghi Dân chá» á» ngôi Äược 8 tháng. thì bá» các Äại thần Nguyá» n XÃ, Äinh Liá»t, Lê LÄng, Nguyá» n Äức Trung là m binh biến giết chết. Các Äại thần xét trong con của Lê Thái Tông còn lại Gia vÆ°Æ¡ng Lê TÆ° Thà nh, thông minh, hiá»n Äức, bèn thá»nh ý ÄÆ°a Gia vÆ°Æ¡ng lên ngôi, sá» gá»i là Lê Thánh Tông.
Lê Thánh Tông lên ngôi Äã là m lá» chiêu há»n cho Nhân Tông và an táng cho ông á» Mục LÄng (ç©éµ), Lam SÆ¡n. Ãng Äược tôn miếu hiá»u là Nhân Tông (ä»å®), thụy hiá»u là Khâm VÄn Nhân Hiếu Tuyên Minh Thông Duá» Tuyên hoà ng Äế (欽æä»å宣æè°ç¿å®£çå¸). Äá»i sau gá»i là Nhân Tông Tuyên hoà ng Äế (ä»å®å®£çå¸).
Nháºn Äá»nh
Nhà sá» há»c Phan Phu Tiên nháºn Äá»nh vá» Lê Nhân Tông :
| â | Nhân Tông lên ná»i ngôi và o tuá»i ấu thÆ¡, bên trong có mẫu háºu buông rèm trông coi chÃnh sá»±, bên ngoà i các Äại thần Äá»ng lòng phò tá trá» nÆ°á»c, cho nên trong khoảng 17 nÄm, thiên hạ thái bình, an cÆ° lạc nghiá»p, xứng Äáng là vua nhân từ. Äến lúc cuá»i Äá»i bá» lÅ© vô lại Äá»n, Ban xÆ°á»ng xuất, khiến Lá» Äức hầu Nghi Dân Äang Äêm bắc thang trèo thà nh, lẻn và o cung cấm, vua và Tuyên Từ hoà ng thái háºu Äá»u bá» hại. ThÆ°Æ¡ng thay ! | â |
| ââPhan Phu Tiên | ||
Äại Viá»t Sá» ký Toà n thÆ° có lá»i Äánh giá vua Lê Nhân Tông nhÆ° sau :
| â | Vua tuá»i còn thÆ¡ ấu Äã có thiên tÆ° sáng suá»t, vẻ ngÆ°á»i tuấn tú ÄÆ°á»ng hoà ng, dáng Äiá»u nghiêm trang, sùng Äạo Nho nghe can gián, thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i là m ruá»ng, yêu nuôi muôn dân, thá»±c là báºc vua giá»i, biết giữ cÆ¡ Äá», không may bá» cÆ°á»p ngôi giết hại, ThÆ°Æ¡ng thay! | â |
| ââÄại Viá»t Sá» Ký Toà n thÆ° | ||
Bà i vÄn bia tại Mục LÄng do Nguyá» n Bá Ká»· sau có ghi nháºn xét vá» Lê Nhân Tông nhÆ° sau:
| â |
Vua thần sắc anh tuấn, dung dáng Äúng Äắn, má»i khi tan chầu, thân Äến kinh diên Äá»c sách, mặt trá»i xế bóng vá» Tây má»i thôi. Khi Äã thân coi chÃnh sá»± thì tế thần kỳ, thá» tôn miếu, Äá»i vá»i Thái háºu thì dá»c lòng hiếu Äá» , Äá»i vá»i anh em thì hết lòng thÆ°Æ¡ng yêu, hòa thuáºn vá»i há» hà ng, kÃnh lá» vá»i Äại thần, tôn chuá»ng Nho thuáºt, xét lá»i gần, nghe lá»i xa, chÄm sóc chÃnh sá»±, cẩn tháºn thÆ°á»ng phạt, trá»ng viá»c nông tang chuá»ng nghá» gá»c rá» , hết lòng thÆ°Æ¡ng dân, không thÃch xây dá»±ng, không ham sÄn bắn, không gần thanh sắc, không hám tiá»n của, háºu Äá»i vá»i ngÆ°á»i, bạc Äá»i vá»i mình, bên trong yên tÄ©nh, bên ngoà i thuáºn lòng, rÄn cấm tÆ°á»ng ngoà i không gây hấn khÃch. Äến khi Chiêm Thà nh hai lần cÆ°á»p Hóa Châu thì sai tÆ°á»ng Äem quân Äi Äánh, bắt Äược chúa nó là Bà Cai, nÆ°á»c lá»n sợ uy, nÆ°á»c nhá» mến Äức. Phà m chÃnh sá»± Äá»u noi theo phép cÅ©, Äá»u có phép sẵn, sai Äình thần bà n hết tất cả rá»i má»i thi hà nh; cho nên chÃnh trá» hay giáo hoá tá»t, khắp ra bá»n biá»n, trÄm há» mến Äức, Äá»i Äược thái bình. Ngà y bÄng thình lình, trÄm há» nhÆ° mất cha mất mẹ. Ãi tÆ° chất của vua nhÆ° váºy mà gặp phải tai biến nhÆ° váºy, thì chẳng phải là trá»i Äất rá»ng lá»n dÆ°á»ng ấy mà loà i ngÆ°á»i vẫn còn có chá» Äáng tiếc Äó sau ? |
â |
Tuy nhiên, bà i Trung HÆ°ng Ký thá»i Quang Thuáºn Äã nháºn xét tiêu cá»±c vá» thá»i Lê Nhân Tông:
| â | Nhân Tông má»i lên hai tuá»i Äã sá»m ná»i ngôi vua, Thái háºu Nguyá» n Thá» là gà mái gáy sá»m, Äô Äá»c Lê Khuyá»n nhÆ° thá» khôn giữ má»nh. Vua Äà n bà mắt quáng buông rèm ngá»i chá»n thâm khuê, bá»n há» ngoại lòng tham, khoác lác hoà nh hà nh khắp cõi, kẻ thân yêu nắm quyá»n vá», nạn há»i lá» Äược công khai. Viá»c vÄn giáo lặng lẽ nhÆ° bÄng hà n ngÆ°á»i hiá»n từ phải bó cánh. Báºc túc nho nhÆ° Lý Tá» Tấn, Trình Thuấn Du thì Äẩy và o chá» nhà n, phÆ°á»ng dá»t Äặc á»n à o nhÆ° ong Äà n ná»i dáºy, nhÆ° chó chuá»t nhe rÄng. Tá» thần nhÆ° Lê Sủng, Lê Sát thì ngu si không phân biá»t sáu loại súc váºt, ChÆ°á»ng binh Lê Äiên, Lê Luyá»n, thì mù tá»t, chẳng sao hiá»u Äược bá»n mùa má»t nÄm. Báºc lÆ°Æ¡ng thần nhÆ° Trá»nh Khả, Khắc Phục thì kèn cá»±a mà giết Äi, ngÆ°á»i tà i sÄ© nhÆ° Nguyá» n Má»ng Tuân thì Äẩy và o vòng tai há»a. Oan uá»ng không chá» kêu xin, má»i viá»c thảy Äá»u Äá» nát. VÄn giai nhÆ° Công Soạn tuá»i gần tám mÆ°Æ¡i, tá» thần nhÆ° Lê à không biết má»t chữ. Bá»n trẻ không biết nghÄ©, là m báºy ngông cuá»ng, ngÆ°á»i già chẳng chết Äi, trá» thà nh má»i há»a. Bán quan mua kiá»n, Æ°a già u ghét nghèo. Hiá»n tà i là rÆ°á»ng cá»t của triá»u Äình mà sạch không nhÆ° quét Äất. VÄn chÆ°Æ¡ng là khà váºn của nhà nÆ°á»c mà im ắng tá»±a cá» khô. Bá»n xiá»m ná»nh Äược tin dùng, kẻ Äao bút Äược tiến cá». Hà nh khiá»n Nguyá» n Hữu Quang, Ná»i máºt Lê Hoà n Chi, hoạn quan chừng nÄm sáu bá»n mà không má»t ngÆ°á»i Äóng cá»a cho nghiêm; cấm vá» Lê Äắc Ninh, chá» huy Lê Hoằng Dục, vá» sÄ© Äến tám chÃn lÅ© mà không má»t ai mang má»c che Äỡ. Lòng ngÆ°á»i sôi Äá»ng, ÄÆ°á»ng sás xôn xao. Há» ngoại nhÆ° VÄn Lão, XÆ°Æ¡ng Lê, lòng nhÆ° quá»· quái, vá» không nhÆ° Trần Lá»±u, Äá» TÆ° ai chẳng cÆ°á»i chê? Cá»a ngõ thì sÆ¡ sà i, tay không cÅ©ng phá ná»i… Thế là nó dẫn quân cú vá» cáo cầy, ngầm nuôi mÆ°u kế cÆ°á»p ngôi phản nghá»ch. Bá»n tặc thần Phạm Äá»n, Phan Ban, Trần LÄng, Ngô Trang và phÆ°Æ¡ng chó lợn hÆ¡n 300 Äứa, ná»a Äêm dám cả gan bắc thang trèo tÆ°á»ng lẻn và o nhÆ° là và o chá» không ngÆ°á»i. Vua và Hoà ng thái háºu Äá»u bá» hại, thÆ°Æ¡ng thay. | â |
| ââTrÆ°ng HÆ°ng Ký | ||
Xem thêm
- Lê Thái Tông
- Vụ án LỠChi Viên
- Lê Nghi Dân
- Lê Thánh Tông
- Nguyá» n Thá» Anh
Tham khảo
- Äại Viá»t Sá» ký Toà n thÆ° (bản Äiá»n tá»)
- Äại Viá»t thông sá»
- Phủ biên tạp lục, tác giả: Lê Quý Äôn, ngÆ°á»i dá»ch: Ngô Láºp ChÃ, Khoa Xã Há»i – TrÆ°á»ng Äại há»c Tá»ng hợp Hà Ná»i, 1959.
- Khâm Äá»nh Viá»t sá» Thông giám CÆ°Æ¡ng mục
- Viá»t Nam Sá» Lược của Trần Trá»ng Kim. Quyá»n I, Phần III, ChÆ°Æ¡ng XV.
- Các triá»u Äại Viá»t Nam – Quỳnh CÆ°, Äá» Äức Hùng, Nhà xuất bản Thanh niên, 2001
- Nhìn lại lá»ch sá» – Phạm Duy Kha, Lã Duy Lan, Äinh Công Vỹ, Nhà xuất bản VÄn hóa Thông tin, 2003
- Nguyá» n Q. Thắng – Nguyá» n Bá Thế. Từ Äiá»n nhân váºt lá»ch sá» Viá»t Nam. Nhà xuất bản VÄn hóa, 1991.
- Viá»n Sá» há»c (2007), Lá»ch sá» Viá»t Nam, táºp 4, Nhà xuất bản Khoa há»c xã há»i.
Chú thÃch
- ^ aÄâbcdÄeêghiklmnoôơpqrstuÆ°Äại Viá»t sá» ký toà n thÆ°, Bản ká»· quyá»n 11: Nhân Tông Tuyên hoà ng Äế
- ^ aÄHá» Bạch Thảo, Phạm Hoà ng Quân (2010), Minh thá»±c lục quan há» Trung Quá»c-Viá»t Nam thế ká»· XIV-XVII, táºp 3, Nhà xuất bản Hà Ná»i, trang các 44-48.
- ^ Phạm Duy Kha, Lã Duy Lan, Äinh Công VÄ©, sách Äã dẫn, tr. 1082
- ^ Äại Viá»t Sá» ký Toà n thÆ°, 1993, trang 407
- ^ Phủ biên tạp lục, tác giả: Lê Quý Äôn, ngÆ°á»i dá»ch: Ngô Láºp ChÃ, 1959, các trang 9-10.
- ^ Minh sá», tác giả: TrÆ°Æ¡ng Äình Ngá»c, quyá»n 321 – liá»t truyá»n Äá» 209 – ngoại quá»c nhá»: An Nam
- ^ aÄâViá»t Nam Sá» Lược, Quyá»n I, Phần III, ChÆ°Æ¡ng XV, của Trần Trá»ng Kim
- ^ aÄVÄn bia Äá» danh Tiến sÄ© khoa Máºu Thìn niên hiá»u Thái Hòa nÄm thứ 6 (1448)
- ^ aÄKhâm Äá»nh Viá»t sá» Thông giám CÆ°Æ¡ng mục, 1998, tác giả: Quá»c sá» quán triá»u Nguyá» n, dá»ch giả: Viá»n sá» há»c, trang 452
- ^ Äại Viá»t Sá» ký Toà n thÆ°, 1993, các trang 422-424.
- ^ aÄâbPhạm Duy Kha, Lã Duy Lan, Äinh Công VÄ©, sách Äã dẫn, tr. 1084
- ^ Phạm Duy Kha, Lã Duy Lan, Äinh Công VÄ©, sách Äã dẫn, tr. 1083
- ^ Nguyá» n Q. Thắng – Nguyá» n Bá Thế. Từ Äiá»n nhân váºt lá»ch sá» Viá»t Nam, trang 118
(Nguá»n: Wikipedia)
Đăng bởi: Trường Tiểu Học Tiên Phương
Chuyên mục: Tiểu sử
