Tiểu sử Nguyá» n Thủ Tiá»p – Cuộc đời của Nguyá» n Thủ Tiá»p
Mục lục
Nguyá» n Thủ Tiá»p
SÆ¡ Äá» vá» trà 12 sứ quân
Äình Ném Äoà i á» Khắc Niá»m, Bắc Ninh
Nguyá» n Thủ Tiá»p (chữ Hán: é®å®æ· ; 908 – 967) hay Nguyá» n Lá»nh công (é®ä»¤å ¬) là má»t sứ tÆ°á»ng trong thá»i Loạn 12 sứ quân cuá»i triá»u nhà Ngô trong lá»ch sá» Viá»t Nam.
Ãng là má»t Sứ quân già u tham vá»ng, sau khi xÆ°ng là m Lá»nh công, Thủ Tiá»p xÆ°ng VÅ© Ninh vÆ°Æ¡ng (æ¦å®ç), chiếm Äóng á» châu VÅ© Ninh, vùng Äất thuá»c Bắc Ninh, Bắc Giang ngà y nay.
Bạn đang xem: Tiểu sử Nguyá» n Thủ Tiá»p – Cuộc đời của Nguyá» n Thủ Tiá»p
Thân thế
Theo Khâm Äá»nh Viá»t sá» Thông giám cÆ°Æ¡ng mục, Nguyá» n Thủ Tiá»p còn má»t tên hiá»u nữa là Ba An quân (å·´å®å), mình dà i tiếng to, ai nghe thấy tiếng nói cÅ©ng phải giáºt mình, ngÆ°á»i ta gá»i là ông Sấm (Lôi Công). Äến khi khá»i binh, Thủ Tiá»p tá»± xÆ°ng là Lá»nh Công, Äóng giữ huyá»n Tiên Du, sau Äánh Äuá»i Thứ sá» DÆ°Æ¡ng Huy, lấy cả VÅ© Ninh, tá»± xÆ°ng là VÅ© Ninh vÆ°Æ¡ng, giá»ng tên hiá»u má»t vá» vua trong thá»i kì Tam Quá»c Triá»u Tiên.
Theo thần phả và theo nhà nghiên cứu Nguyá» n Danh Phiá»t, thì Nguyá» n Thủ Tiá»p cùng vá»i 2 sứ quân khác là Nguyá» n Khoan và Nguyá» n Siêu là 3 anh em, tá» tiên vá»n là ngÆ°á»i Phúc Kiến di cÆ° và o TÄ©nh Hải quân . Vá» ba anh em sứ quân há» Nguyá» n: Nguyá» n Khoan, Nguyá» n Thủ Tiá»p, Nguyá» n Siêu, theo thần tÃch xã VÄn Uyên và xã Äông Phù Liá»t, Thanh Trì, Hà Ná»i thì há» là cháu của Nguyá» n Hãng â má»t danh tÆ°á»ng Bắc triá»u. Con của Nguyá» n Hãng là Nguyá» n Nê Äem quân sang nÆ°á»c Viá»t Äòi há» Khúc triá»u cá»ng.
Nguyá» n Nê dá»±ng bản doanh á» Thà nh Quả lấy vợ Viá»t sinh ra ba con trai và o các nÄm 906, 908 và 924. Sau khi Nguyá» n Nê chết, ba anh em tranh nhau giữ binh quyá»n, theo mẹ á» nÆ°á»c Viá»t gây nghiá»p, ngÆ°á»i nà o cÅ©ng nhiá»u của cải, nhiá»u quân quyá»n. CÅ©ng nhÆ° các anh em của mình, ông cÅ©ng là thủ lÄ©nh Äá»a phÆ°Æ¡ng thá»i Ngô Quyá»n, chiếm giữ vùng Tiên Du (Bắc Ninh) và o khoảng nÄm 945.
VÅ© Ninh vÆ°Æ¡ng
Sau khi Ngô Quyá»n qua Äá»i và o nÄm 944, DÆ°Æ¡ng Tam Kha cÆ°á»p ngôi nhà Ngô. Các tÆ°á»ng lÄ©nh và thá» hà o Äá»a phÆ°Æ¡ng các nÆ¡i không chá»u thuần phục, ná»i lên cát cứ má»t vùng và Äem quân Äánh chiếm lẫn nhau.
Nguyá» n Thủ Tiá»p tá»± xÆ°ng là Nguyá» n Lá»nh công, chiếm giữ Tiên Du. Tại Äây, ông trá» thà nh má»t sứ quân quyá»n lá»±c vá»i nhiá»u tà i sản, có trang trại lá»n gá»i là Nguyá» n Xá Trang. Sau khi má» rá»ng thá»±c ấp, lấy cả châu VÅ© Ninh, ông tá»± xÆ°ng là VÅ© Ninh vÆ°Æ¡ng (æ¦å®ç).
Nguyá» n Thủ Tiá»p phong cho Nguyá» n Quá»c Khanh là Äại tÆ°á»ng quân, thá»ng lÄ©nh toà n bá» binh sÄ©.
Theo má»t sá» ghi chép thì Nguyá» n Thủ Tiá»p Äã vá» vùng núi Bát Vạn Äắp thà nh láºp lÅ©y tạo thà nh cÄn cứ quân sá»± của mình. Thà nh cá» núi Bát Vạn hiá»n vẫn còn dấu tÃch á» xã Pháºt TÃch, huyá»n Tiên Du vá»i nhiá»u giai thoại vá» cuá»c Äá»i và sá»± nghiá»p của sứ quân Nguyá» n Thủ Tiá»p.
Bá» Äánh dẹp
Sau khi 2 anh em của mình là Nguyá» n Khoan và Nguyá» n Siêu lần lượt bá» Äinh Bá» LÄ©nh Äánh tan và giết chết, Nguyá» n Thủ Tiá»p bèn liên kết vá»i sứ quân Lý Khuê á» Siêu Loại Äá» chá»ng trả. Cuá»i nÄm 967, Äinh Bá» LÄ©nh Äá» Äinh Äiá»n cùng mấy tÆ°á»ng trẻ, á» lại giữ Tam Äái và Phong Châu, còn mình và con cả là Äinh Liá» n, Äem binh thuyá»n xuôi sông Há»ng, sông Äuá»ng xuôi dòng tiến Äánh cả Nguyá» n Thủ Tiá»p và Lý Khuê.
Cánh quân Äinh Bá» LÄ©nh há»i cùng vá»i cánh quân của Nguyá» n Bặc từ Thanh Oai lên, tấn công từ Cá» Loa tiến thẳng và o Tiên Du. Äinh Liá» n thì từ sông Äuá»ng vòng theo phÃa sau lÆ°ng, chặn ÄÆ°á»ng không cho quân của Lý Khuê á» Siêu Loại Äến tiếp ứng.
Khi quân Hoa LÆ° bao vây tiến Äánh cÄn cứ Tiên Du, thà nh vỡ, tÆ°á»ng của Nguyá» n Thủ Tiá»p là Nguyá» n Quá»c Khanh giả là m thầy lang, Äeo bá»c thuá»c chạy trá»n, bá» bắt á» bến Äò No, sau Äó bá» Äinh Bá» LÄ©nh chém Äầu.
CÄn cứ theo thần tÃch là ng Tiên Xá, Bắc Ninh thì Nguyá» n Thủ Tiá»p dẫn quân tháo chạy vá» Cần Hải (Cá»a Cá»n, Quỳnh LÆ°u, Nghá» An) Äánh nhau và i tráºn rá»i chết á» trang HÆ°Æ¡ng Ãi.
Sau khi bá» Äinh Bá» LÄ©nh Äánh dẹp, vùng Äất chiếm Äóng của ông thuá»c Äạo Bắc Giang, má»t trong mÆ°á»i ÄÆ¡n vá» hà nh chÃnh của quá»c gia Äại Cá» Viá»t thá»i Äinh.
Äược láºp Äá»n thá»
Äình là ng Ném Äoà i á» Khắc Niá»m, Tp Bắc Ninh
Cụm di tÃch Äình chùa là ng Ném Äoà i
Do có công cai quản, láºp ấp và giữ vững á»n Äá»nh á» Äá»a phÆ°Æ¡ng, Nguyá» n Thủ Tiá»p Äược láºp Äình thá» á» các phÆ°á»ng Hạp LÄ©nh, Khắc Niá»m thuá»c thà nh phá» Bắc Ninh và Äình Phúc Nghiêm, xã Pháºt TÃch, Tiên Du Äá»u thuá»c tá»nh (Bắc Ninh).
Cụm di tÃch Äình, chùa là ng Ném Äoà i, phÆ°á»ng Khắc Niá»m là nÆ¡i quy mô nhất thá» Nguyá» n Thủ Tiá»p. Nhân dân là ng Ném Äoà i láºp Äá»n thỠông là thượng Äẳng thần vá»i vai trò vá» thần láºp là ng. NÄm 1982 ngôi Äá»n Äược cải tạo lại, nằm liá»n ká» vá»i chùa Cá» Niá»m trong má»t khuôn viên. Kiến trúc di tÃch kiá»u chữ Äinh gá»m háºu cung 2 gian, tiá»n ÄÆ°á»ng 5 gian, kết cấu vì ÄÆ¡n giản. Nhà Äá»n lÆ°u giữ má»t sá» hiá»n váºt có giá trá» nhÆ°: Má»t lÆ° hÆ°Æ¡ng sà nh thá»i Lê, hai chóe Äá»±ng nÆ°á»c cúng, má»t bá» bát bá»u, tượng Nguyá» n Thủ Tiá»p tạc nÄm 1937, má»t thần tÃch bản sao, khắc gá» nÄm 1932 và má»t sá» Äá» thá» khác. Cá» Niá»m tá»± là ngôi chùa Nguyá» n Thủ Tiá»p phát tâm xây dá»±ng. Lá» há»i lá»n nhất trong nÄm á» Ném Äoà i là lá» há»i ká»· niá»m ngà y sinh Thà nh hoà ng Nguyá» n Thủ Tiá»p từ má»ng 4 Äến 11 tháng Giêng âm lá»ch.
Ngôi Äình Hạp LÄ©nh và Äình là ng Tiên Xá thá» thà nh hoà ng là sứ quân Nguyá» n Thủ Tiá»p. Theo thần tÃch, cha ông vá»n là ngÆ°á»i á» Phúc Kiến, Trung Quá»c, nhân Äến sang dẹp loạn á» TÄ©nh hải quân lấy vợ ngÆ°á»i Viá»t mà sinh ra anh em ông, khi trÆ°á»ng thà nh ông thấy vùng Tiên Du là nÆ¡i thắng Äá»a bèn dá»±ng trang trại, láºp ra Nguyá» n Xá Trang. NgÆ°á»i trong vùng thÆ°á»ng gá»i ông là Ba An Thái lão quân Nguyá» n Lá»nh Công. Sau Äinh Bá» LÄ©nh sai Nguyá» n Bặc Äem quân Äến Äánh, ông thua tráºn phải rút quân chạy và o Nghá» An, Äánh nhau và i tráºn và mất á» Äó.
Äình Phúc Nghiêm Äược xây dá»±ng và o thá»i Lê SÆ¡, thá» Thà nh hoà ng Nguyá» n Thủ Tiá»p, là má»t trong 12 sứ quân có công chiêu binh dẹp loạn, bảo vá» dân là ng thoát cảnh loạn ly. Äình Phúc Nghiêm nằm cách Äình Tiên Xá khoảng 8 km, thuá»c huyá»n Tiên Du. Gần Äình là dấu tÃch thà nh cá» núi Bát Vạn do Nguyá» n Thủ Tiá»p xây dá»±ng. Äến thá»i Lê Trung HÆ°ng, Äình Äược trùng tu và má» rá»ng vá»i quy mô lá»n. Ngôi Äình cá» là tòa Äại Äình lá»n gá»m 5 gian, mái ngói Äao cong, bá» khung gá» lim, chạm khắc tinh xảo, nghá» thuáºt. Hiá»n Äình có kiến trúc kiá»u chữ “Äinh” gá»m 5 gian tiá»n tế và 3 gian háºu cung, bá» khung gá» chạm khắc nghá» thuáºt, mang phong cách truyá»n thá»ng. Äình Phúc Nghiêm còn bảo lÆ°u Äược má»t sá» tà i liá»u sÆ°u tầm và cá» váºt nhÆ° bia Äá, thần tÃch, thần sắc sao chụp. Äình là trung tâm sinh hoạt vÄn hóa tâm linh của nhân dân Äá»a phÆ°Æ¡ng. Há»i Äình (17-2 Ãm lá»ch) hà ng nÄm vẫn giữ Äược những nét truyá»n thá»ng vá»i nghi thức tế lá» và các hoạt Äá»ng vÄn hóa vÄn nghá» thá» thao nhÆ°: váºt, Äu tiên, hát Quan há», diá» n tuá»ng, chèoâ¦
Chú thÃch
- ^ Viá»t Nam sá» lược/Quyá»n I/Phần III/ChÆ°Æ¡ng I
- ^ Äá»a chà vÄn hóa dân gian Ninh Bình – TrÆ°Æ¡ng Äình TÆ°á»ng, Nhà xuất bản Thế giá»i tr. 36
- ^ Nguyá» n Danh Phiá»t, “Nhà Äinh dẹp loạn và dá»±ng nÆ°á»c”, Nhà xuất bản Khoa há»c xã há»i, 1990. tr 29, 30, 33
- ^ Xanh thắm Ném Äông
- ^ Nguyá» n Bạt Tụy 1954: Tên ngÆ°á»i Viá»t Nam. – In trong: táºp ká»· yếu há»i Khuyến Há»c Viá»t Nam, Sà i Gòn, tr49-50.
- ^ Thần tÃch Äá»n Nguyá» n Sứ Quân, Khắc Niá»m, Bắc Ninh
- ^ Quê hÆ°Æ¡ng Äông SÆ¡n và tên tuá»i tiến sÄ© VÅ© Má»ng Nguyên
- ^ Äình Phúc Nghiêm Äón bằng di tÃch cấp tá»nh
- ^ Là ng Ném Äoà i
(Nguá»n: Wikipedia)
Đăng bởi: Trường Tiểu Học Tiên Phương
Chuyên mục: Tiểu sử
